Bài viết này đã được thông qua tư vấn y khoa của bác sĩ Nguyễn Phước Mỹ Linh, chuyên ngành Nội Nhi tại bệnh viện Nhi Đồng 1, thành phố Hồ Chí Minh.

Sức khỏe thể chất và tinh thần của người mẹ sau khi sinh đặc biệt nhạy cảm, đòi hỏi nhiều sự quan tâm và hỗ trợ từ người thân trong gia đình. Bên cạnh những biến chứng sau sinh, phụ nữ cũng có nhiều nguy cơ bị ảnh hưởng về tâm lý, dẫn đến trầm cảm sau sinh. Bài viết dưới đây sẽ nói rõ hơn về bệnh trầm cảm sau sinh, cũng như chia sẻ một số bí quyết giúp cải thiện tình trạng này.

>> Tham khảo:

• Tâm lý sau sinh thường gặp, liệu mẹ có đang gặp?
• Hướng dẫn chăm sóc phụ nữ sau sinh đúng chuẩn chuyên gia
• Cách điều trị trầm cảm sau sinh từ chuyên gia tâm lý

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh (PND) là một tình trạng rất phổ biến gây ảnh hưởng tới 15% số những người mới làm mẹ. Khi bị trầm cảm sau sinh, phụ nữ thường có cảm giác mệt mỏi, đuối sức, lo lắng, đôi khi cảm thấy cô đơn và bị cô lập.

Tình trạng này có nhiều mức độ khác nhau từ nhẹ đến nặng, thường bắt đầu khoảng ba tuần sau ca sinh nhưng cũng có thể đến nhiều tháng sau đó. Nhìn chung, không có một khung thời gian cố định hoặc công thức nào cho bệnh trầm cảm sau sinh ở phụ nữ.

Trầm cảm sau sinh là tình trạng phụ nữ cảm thấy mệt mỏi, đuối sức, lo lắng (Nguồn: Sưu tầm)

Dấu hiệu trầm cảm sau sinh dễ nhận biết nhất là gì?

Dù dấu hiệu bệnh trầm cảm sau sinh có thể khác nhau ở mỗi cá nhân, nhưng vẫn có một số biểu hiện phổ biến mẹ có thể tự theo dõi, cụ thể là:

1. Cảm thấy cô đơn trong thời gian dài

Đây là cảm giác phổ biến nhất của chứng trầm cảm sau sinh. Mẹ thường cảm thấy khó khăn hơn để đi ra ngoài hoặc giữ liên lạc với bạn bè khi có em bé. Thậm chí, khi ra ngoài mẹ cũng thường tự so sánh mình với những người khác.

2. Cảm thấy tội lỗi và thất vọng

Mẹ có thể sẽ cảm thấy mình thật tệ vì không yêu thương con mình đủ nhiều, không phải là một người mẹ tuyệt vời hoặc cảm thấy mình không đủ sức đương đầu với vai trò làm mẹ. Nhiều mẹ thậm chí có cảm giác thất bại trong vai trò làm mẹ.

3. Tâm trạng buồn, trống rỗng

Mẹ thường thấy buồn nhưng không rõ lý do, đôi khi cảm thấy mọi thứ xung quanh thật trống rỗng, vô vọng. Mẹ không còn thấy những sở thích trước và trong khi mang thai mang lại niềm vui nữa, kể cả với chồng mình.

4. Tâm trạng thường xuyên thay đổi

Hầu hết các mẹ có dấu hiệu trầm cảm sau sinh nói rằng họ thường cáu kỉnh với những điều nhỏ nhất. Ngoài ra, nhiều mẹ thường xuyên cảm thấy lo lắng, bất an, cảm giác này nhiều hơn khi mẹ ra đường và gặp nhiều người. Những thứ nhỏ nhặt lại trở nên nghiêm trọng và mẹ thấy thật khó mà đặt chúng vào đúng hoàn cảnh. Bên cạnh đó, mẹ cũng rất mau nước mắt, cảm xúc dạt dào và thỉnh thoảng lại khóc mà chẳng rõ lý do.

>> Xem thêm: Sự thay đổi của phụ nữ sau khi sinh bạn nên biết

5. Rối loạn giấc ngủ là dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh

Hàng ngày mẹ thức dậy với cảm giác mệt mỏi thậm chí là sau một giấc ngủ dài. Một dấu hiệu khác là mẹ không thể ngủ hoặc rất khó đi vào giấc ngủ cho dù cả ngày chăm bé có mệt thế nào đi nữa.

6. Khó tập trung

Mẹ cảm thấy thật khó để mà tập trung vào điều gì đó, cũng như khó tự kiểm soát mình hoặc một công việc đơn giản nào đó.

7. Rối loạn ăn uống và mệt mỏi

Dù trước đây ăn uống không là vấn đề với bạn nhưng giờ đây, bạn chỉ có thể ăn rất ít hoặc ăn rất nhiều. Nhiều mẹ từng trầm cảm cho rằng họ dường như không thể kiểm soát được lượng thức ăn mỗi ngày, chỉ ăn vì cảm thấy trống rỗng và muốn ăn.

Bên cạnh đó, nhiều người cũng cảm thấy bị đau nhức cơ thể, nhức đầu, đau cơ… trong suốt thời gian dài sau khi sinh.

Nếu nhìn thấy bản thân mình đang có bất kỳ biểu hiện nào ở trên, hãy tìm kiếm ngay sự giúp đỡ từ gia đình, bạn đời hoặc những chuyên gia tâm lý có kinh nghiệm. Ai cũng sẽ có lúc thấy mệt mỏi, buồn và khóc vào lúc nào đó – nhưng nếu nó lặp lại thường xuyên quá thì có thể bạn đã mắc chứng trầm cảm sau sinh .

Phụ nữ trầm cảm sau sinh sẽ cảm thấy cô đơn, thường cáu kỉnh, lo lắng và bất an (Nguồn: Sưu tầm)

Nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh là gì?

Vài chuyên gia cho rằng nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh có thể liên quan đến sự thay đổi hooc môn của người mẹ, một yếu tố có thể tác động đến khả năng chịu đựng và vượt qua khó khăn. Tuy nhiên, mỗi người sẽ có những nguyên nhân khác nhau do những yếu tố tác động khác nhau.

Một số nguyên nhân phổ biến có thể kế đến:

• Thay đổi hooc môn trong cơ thể người mẹ: Sau khi sinh, nồng độ hormone estrogen và progesterone trước đây đã phát triển như “vũ bão” để hình thành thai nhi sẽ giảm đột ngột. Điều này làm thay đổi tâm trạng ở người mẹ tương tự như hiện tượng thay đổi tâm trạng trước kỳ kinh nguyệt.
• Tâm lý căng thẳng vì một vấn đề gì đó: Điều này thường gặp ở những trường hợp mang thai ngoài kế hoạch chưa chuẩn bị tâm lý đầy đủ hoặc mẹ mắc các bệnh lý, biến chứng sau thai kỳ, những biến cố không mong muốn trong cuộc sống, em bé sinh ra có vấn đề về sức khỏe khiến mẹ lo lắng.
• Có lịch sử bị trầm cảm trước hoặc trong khi mang thai: Nếu trước đây người mẹ đã từng mắc chứng trầm cảm thì nguy cơ trầm cảm sau sinh sẽ cao hơn các phụ nữ khác.
• Cơ thể mệt mỏi: Sự mệt mỏi trong và sau khi sinh kéo dài hơn 9 tháng khiến nhiều mẹ kiệt sức. Đặc biệt đối với mẹ sinh mổ, sau khi sinh chưa hồi phục lại hoàn toàn dễ cảm thấy tự ti, áp lực.
• Thiếu sự giúp đỡ, hỗ trợ từ gia đình: Bị quá tải thời gian biểu chăm sóc bé, chưa làm quen được với sự bận rộn khi chăm sóc trẻ sơ sinh mà không nhận được sự giúp đỡ từ người thân gia đình cũng là nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh. Đồng thời, mâu thuẫn trong gia đình với người thân, bạn đời cũng khiến mẹ cảm thấy buồn phiền và lo lắng.

Hậu quả của bệnh trầm cảm sau sinh nguy hiểm như thế nào?

Mẹ trầm cảm sau sinh như thế nào?

Trầm cảm sau sinh nếu không được điều trị có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí lâu hơn và tiến triển thành rối loạn trầm cảm mãn tính. Ngay cả sau khi được điều trị thì chứng trầm cảm sau sinh có khả năng tái phát. Biểu hiện trầm cảm sau sinh thường thấy ở mẹ:

• Thiếu năng lượng để vận động, sinh hoạt.
• Người mẹ không có khả năng chăm sóc tốt cho con.
• Thỉnh thoảng có ý định tự tử.

Mẹ trầm cảm sau sinh như thế nào? (Nguồn: Sưu tầm)

Đối với em bé có mẹ trầm cảm sau sinh có bị ảnh hưởng không?

Người mẹ bị trầm cảm sau khi sinh không được điều trị có nhiều khả năng khiến cho con mình gặp các vấn đề về cảm xúc và hành vi như:

• Phát triển ngôn ngữ chậm và gặp khó khăn trong học tập.
• Sự tương tác giữa mẹ và bé sẽ bị ảnh hưởng.
• Bé sẽ có những hành vi không bình thường hoặc dễ kích động hơn so với những đứa trẻ khác.
• Đứa trẻ thường xuyên trải qua những cảm xúc tiêu cực.
• Chiều cao chậm phát triển và có nguy cơ béo phì cao hơn những trẻ bình thường.
• Tình trạng trẻ bị căng thẳng thường xảy ra dẫn đến khó thích nghi với môi trường xung quanh cũng như khó hòa nhập với xã hội.

Em bé có mẹ bị trầm cảm sau sinh sẽ bị ảnh hưởng như thế nào? (Nguồn: Sưu tầm)

Cách vượt qua trầm cảm sau sinh từ lời khuyên của chuyên gia

Vượt qua trầm cảm sau sinh không phải là một việc dễ dàng, mẹ cần có sự hỗ trợ từ người thân, bạn đời cũng như sự tham vấn từ chuyên gia, bác sĩ. Đặc biệt, tự bản thân người mẹ cũng cần có nhận thức tốt hơn về việc chăm sóc sức khỏe tinh thần của mình.

Liên hệ cơ sở, bác sĩ, chuyên gia tư vấn tâm lý

Trung tâm chăm sóc sức khỏe trẻ em của bạn được huấn luyện để cung cấp những hỗ trợ cho phụ nữ bị trầm cảm sau sinh, và họ sẽ tiếp tục cho lời khuyên từ các bác sĩ hoặc từ những nguồn khác có ích. Họ có thể giúp bạn liên hệ với những người mẹ khác hoặc những dịch vụ hỗ trợ trong cộng đồng của bạn.

Bác sĩ có thể kê toa thuốc chống trầm cảm hoặc đề nghị những hình thức trị liệu khác. Mẹ cần lưu ý, sẽ có một vài phương thức điều trị có thể tác động đến bé nếu mẹ đang cho con bú, vì vậy mẹ cần xem xét thời điểm chữa trị phù hợp cho bản thân mình.

Một số nhà cố vấn hay trị liệu tâm lý cũng có thể giúp bạn. “Điều trị bằng cách trò chuyện” được cho là hiệu quả nhất trong điều trị PND. Hiện nay có những chương trình chăm sóc sẵn sàng cung cấp những phương pháp điều trị tâm lý với giá mềm.

Điểm quan trọng là PND dễ chữa trị và có thể kiểm soát được nếu điều trị đúng cách.

Sự hỗ trợ từ gia đình rất cần thiết để vượt qua trầm cảm sau sinh

Bạn bè, chồng và gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp đỡ người mẹ vượt qua trầm cảm sau sinh, họ có thể giúp đỡ và hỗ trợ người mẹ rất nhiều thứ trong công việc chăm sóc em bé cũng như việc nhà.

Bạn không cần phải giấu giếm cảm giác tệ hại của mình – vì bạn xứng đáng được nhận những sự hỗ trợ vào thời điểm này. Hãy trò chuyện với bạn đời, với người thân hoặc bất kỳ ai bạn tin tưởng khi cần thiết về tình trạng của mình và tìm ra cách chăm sóc cả gia đình của mình tốt nhất có thể.

Ngoài ra, hãy để con bạn giúp đỡ và chia sẻ cùng bạn trong giai đoạn này. Con bạn cũng cần bạn cảm thấy khỏe mạnh nên việc bạn yêu cầu giúp đỡ khi cần là điều đáng làm.

Một vài gợi ý hiệu quả từ chuyên gia khi bạn muốn tự vượt qua trầm cảm sau sinh:

• Đối với người thân: Hãy chủ động chăm sóc bé và chú ý đến người mẹ nhiều hơn. Không gây thêm căng thẳng cho người mẹ và luôn khuyến khích mẹ thư giãn trong quá trình này. Ngoài ra, hãy giúp người mẹ có những bữa ăn dinh dưỡng giàu vitamin, khuyến khích mẹ phơi nắng sớm và vận động nhẹ nhàng thường xuyên sẽ giúp việc lấy lại niềm vui sống hiệu quả hơn.
• Đối với mẹ: Đừng che giấu cảm xúc và nhờ người thân khi cảm thấy khó chịu hoặc bế tắc là điều tiên quyết. Mẹ có thể dành thời gian để vẽ ra kế hoạch 24 giờ của mình gồm việc chăm sóc bé và bản thân. Ngoài ra, mẹ cũng nên đọc sách thai giáo hoặc sách tâm lý nhẹ nhàng nhưng hạn chế sách đề cập đến vấn đề trầm cảm để tránh kết nạp những nội dung nhạy cảm trong lúc tâm lý chưa vững vàng.

>> Tham khảo: Hướng dẫn chăm sóc sản phụ sau sinh thường

Điều trị bằng thuốc chống trầm cảm, nên hay không?

Thuốc chống trầm cảm là phương pháp giúp điều chỉnh tâm trạng bằng cách điều chỉnh hormone hoặc hoạt chất trong não bộ. Tuy nhiên, phương pháp này thường đi kèm với các tác dụng phụ nên mẹ cần tham vấn bác sĩ sản khoa chuyên tâm lý hậu sản trước khi sử dụng.

Lưu ý:

Đừng nhầm lẫn chứng trầm cảm sau sinh với những biểu hiện tâm thần ở một số phụ nữ sau khi sinh chỉ sau đó vài ngày.

Có khoảng 1 trong số 500 người mới làm mẹ gặp phải tình trạng nghiêm trọng của vấn đề thần kinh sau sinh, được gọi là rối loạn tâm thần hậu sản. Nghĩa là cô ấy có khả năng bị ảo giác hoặc vẫn tỉnh táo trong nhiều ngày hoặc rất khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng. Những dấu hiệu này luôn được thể hiện rõ ràng đủ để những người xung quanh nhận ra có cái gì đó không ổn ở các mẹ. Đó không phải là trầm cảm sau sinh và nó cần điều trị ngay lập tức. Một số phụ nữ thậm chí cần đến bệnh viện để được điều trị ngay.

Cách phòng ngừa trầm cảm sau sinh

Phòng ngừa trầm cảm sau sinh nên bắt đầu từ khi mang thai, để chuẩn bị tâm lý một cách tốt nhất cho người mẹ. Dưới đây là các phương pháp hỗ trợ mẹ ngừa chứng trầm cảm:

Biện pháp chống trầm cảm từ trước khi sinh

Phụ nữ mang thai nên khám sức khỏe tổng quát định kỳ, đánh giá tiền sản, xét nghiệm sàng lọc để phát hiện bệnh trầm cảm ở giai đoạn sớm nhằm ngăn ngừa nguy cơ trầm cảm sau sinh.

Ngay từ khi mang thai, mẹ nên bổ sung đầy đủ dinh dưỡng và có lối sống lành mạnh, tránh đồ uống chứa chất kích thích và uống bổ sung sắt, axit folic, khoáng chất và vitamin. Ngoài ra, mẹ hãy uống nhiều nước và ăn thức ăn chứa nhiều chất xơ.

>> Tham khảo: Chế độ dinh dưỡng cho phụ nữ sau sinh không tăng cân

Tham gia vào các lớp học tiền sản dành cho chồng và vợ. Các lớp học này được thiết kế để cung cấp cho phụ nữ thông tin chung về các chủ đề như cách giữ sức khỏe khi mang thai, những điều cần lưu ý khi sinh nở và cách chăm sóc trẻ sơ sinh,…

Phòng ngừa trầm cảm trước khi sinh (Nguồn: Sưu tầm)

Phòng ngừa trầm cảm sau khi sinh

Để phòng ngừa tình trạng trầm cảm sau sinh, mẹ nên thực hiện những điều như:

• Sàng lọc các dấu hiệu và triệu chứng của trầm cảm ngay sau khi sinh. Việc phát hiện sớm sẽ hỗ trợ quá trình điều trị mang lại kết quả tốt hơn. Một lối sống lành mạnh bao gồm các hoạt động thể chất như đi bộ mỗi ngày cùng bé, nghỉ ngơi đầy đủ, ăn uống lành mạnh và kiêng rượu, bia.
• Đừng tạo áp lực quá lớn cho bản thân về bất cứ điều gì, thoải mái trong suy nghĩ và chia sẻ tâm tư của mình với gia đình, người thân và bạn bè. Cố gắng cởi mở với những người thân và thẳng thắn nói với họ rằng bạn cần họ giúp đỡ. Nhờ họ hỗ trợ việc chăm sóc trẻ và tham khảo ý kiến của những người có kinh nghiệm trong việc chăm sóc trẻ.
• Nên dành thời gian cho chính mình. Đừng nên ở nhà quá lâu, thỉnh thoảng nên đi mua sắm và vui chơi cùng bạn bè.
• Nếu ai đó có thể chăm sóc em bé để bạn có thể nghỉ ngơi thì hãy ngủ một chút hoặc thư giãn với một bộ phim yêu thích.
• Vận động và tập các bài tập nhẹ nhàng, vì ở trong nhà thường xuyên sẽ khiến cơ thể uể oải. Đồng thời, tránh quan hệ vợ chồng trong 2-4 tháng sau khi sinh con, tùy theo tình hình hồi phục của cơ thể.
• Nếu kinh tế ổn định thì bạn có thể thuê người giúp việc. Như thế các mẹ sẽ có thêm thời gian nghỉ ngơi, chăm sóc bản thân.
• Trò chuyện với bé khi bé còn trong bụng mẹ không chỉ củng cố mối quan hệ mà còn giúp bạn thư giãn.

Người quan trọng nhất trong việc ngăn ngừa trầm cảm sau sinh chính là người chồng. Từ khi mang thai đến thời kỳ hậu sản, người chồng phải gần gũi vợ, chia sẻ những tâm tư, trăn trở của vợ. Hãy luôn lắng nghe, cảm thông và giúp đỡ các công việc nhà để cô ấy cảm thấy được chăm sóc và yêu thương nhiều hơn.

Phòng ngừa trầm cảm sau sinh (Nguồn: Sưu tầm)

Việc điều trị chứng trầm cảm sau sinh mang lại hiệu quả hay không còn phụ thuộc rất nhiều vào thời điểm chẩn đoán. Vì vậy, phụ nữ sau sinh cần được quan tâm và chăm sóc nhiều hơn để giảm thiểu nguy cơ trầm cảm và những hậu quả khôn lường khác.

Để chăm sóc sau sinh cho mẹ một cách tốt nhất, ngoài việc quan tâm đến chế độ dinh dưỡng và hồi phục thể chất, quá trình chăm sóc sức khỏe tinh thần của mẹ cũng cần được đặc biệt quan tâm đến. Để biết thêm nhiều thông tin về cách chăm sóc sau sinh và em bé, hãy ghé thăm mục Góc Chuyên Gia của Huggies, bố mẹ nhé!