Hiện nay ở nước ta, đặc biệt ở các thành phố lớn, tỉ lệ trẻ thừa cân, béo phì đang gia tăng một cách đáng kể. Nếu không có biện pháp can thiệp sớm, trong tương lai không xa, chúng ta sẽ phải đối mặt với nhiều hệ lụy do thực trạng này gây ra.

Nếu bạn từng thắc mắc vì sao có rất ít thông tin về việc con chúng ta ăn uống thừa dinh dưỡng ra sao, câu trả lời là vì chúng ta đã không tiến hành khảo sát chế độ dinh dưỡng trên toàn quốc trong một thời gian dài. Cuộc khảo sát gần đây nhất cũng đã được tiến hành từ năm 1995. Sau đó, chúng ta có cuộc khảo sát về hoạt động thể chất và dinh dưỡng trẻ em (viết tắt là CNPAS tiến hành vào năm 2007) với tên gọi “Bé ăn ngon và chơi ngoan”. Cuộc khảo sát này cho ta thấy phần nào xu hướng thừa cân, béo phì của trẻ em ngày nay.

Lưu ý rằng những con số thống kê thường chỉ phản ánh mức trung bình của thực tế. Giống như người lớn, trẻ em cũng cần phải tuân thủ một chế độ dinh dưỡng hợp lý. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chế độ ăn của chúng ta. Vì vậy những thông tin dưới đây mang tính tham khảo và chỉ đúng trong một khoảng thời gian nhất định, dựa trên khảo sát của một số trẻ em cách đây 3 năm.

Sự tăng trưởng ở trẻ em

Trẻ sơ sinh cần tiêu thụ một lượng lớn năng lượng và thức ăn để phát triển thì giai đoạn bé đang tăng trưởng, các bé cũng cần ăn đủ dưỡng chất cần thiết để cung cấp năng lượng cho các hoạt động hàng ngày và duy trì tốc độ tăng trưởng cho toàn bộ cơ thể.

Một số đặc tính của giai đoạn tăng trưởng và phát triển của bé bao gồm:

• Sự tăng trưởng về cơ bắp.
• Sự giảm lượng mỡ trong cơ thể, tuy nhiên các bé gái thường có xu hướng tích trữ mỡ nhiều hơn các bé trai.
• Từ 2 – 3 tuổi, sự thay đổi về thể chất cũng tương tự như người lớn.
• Tỉ lệ phát triển các giác quan khá chậm, nhưng lại tăng trưởng nhanh hơn về vóc dáng.
• Não gần như đã phát triển hoàn thiện (khoảng 75%) khi bé được 2 tuổi.
• Phản ứng ưa thích được hình thành đầy đủ khi bé được 2 đến 3 tuổi.
• Lúc này, khả năng tự kiểm soát năng lượng hoạt động không mấy hiệu quả, vì vậy cần có sự quan tâm chăm sóc và tư vấn của bố mẹ.
• Bé vẫn lạ lẫm với các loại thực phẩm mà ba mẹ cho ăn, do đó bé cũng thường xuyên quấy và gây nhặng xị lên khi không muốn ăn.

Với các đặc tính trên, bé đang tập đi và bé chưa đến tuổi đi học có thể không phát triển nhiều, tuy nhiên, chúng khá hiếu động và vẫn cần chế độ dinh dưỡng thích hợp để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng cũng như cung cấp đủ năng lượng cho mọi hoạt động hàng ngày. Giai đoạn tăng trưởng tiếp theo là giai đoạn tiền thanh niên.

Những thực phẩm nên ăn: mọi thứ đều thay đổi

Một vài người trong chúng ta đã quen với thuật ngữ chế độ dinh dưỡng cần thiết hàng ngày, tuy nhiên vẫn còn một số điều bạn cần lưu ý khi cho bé ăn.

Trước hết, chế độ dinh dưỡng hàng ngày nghĩa là một lượng dinh dưỡng cần có để đáp ứng hầu hết năng lượng cần thiết cho một người. Gần đây có rất nhiều thông tin được cập nhật để phù hợp với tình hình mới nhất. Ví dụ như cần thiết phải có một chế độ ăn giàu canxi giành cho phụ nữ, phụ nữ mang thai và sinh con.

Làm sao để tránh thừa cân, béo phì?

• Cho bé uống một lượng nhỏ Canxi mỗi ngày là rất tốt.
• Chế độ ăn nhiều rau luôn là lựa chọn tốt nhất.
• Cho bé ăn đủ các loại gạo, hạt nguyên cám hay các loại ngũ cốc cần thiết.
• Chế độ ăn nhiều chất xơ hết sức quan trọng.

Thật lý tưởng nếu trẻ ăn những gì ta muốn chúng ăn, và ăn thật đa dạng, không kén chọn. Tuy nhiên, thực tế không phải lúc nào cũng như thế. Nếu con bạn ít thích ăn rau, đừng lo lắng vì nhiều trẻ em khác cũng như thế, hãy cho chúng ăn thêm trái cây. Miễn là bạn cung cấp cho chúng các thực phẩm lành mạnh, tươi và nhiều chất xơ.

Lưu ý là mỗi bé có khẩu vị ăn uống khác nhau vì vậy cần xây dựng chế độ ăn phù hợp với nhu cầu và sự phát triển của từng bé.

Cân bằng dinh dưỡng cho trẻ

Theo ước tính, khoảng 6% năng lượng của bé có được là do uống những nước uống không chứa cồn (ngoại trừ nước và sữa). Ngày càng có nhiều loại nước ngọt ra đời như nước tăng lực hay nước trái cây và các loại nước uống giàu chất béo như sữa có pha chế thêm hương liệu. Nghiên cứu cho thấy trẻ béo phì uống nhiều nước ngọt nhiều gấp đôi so với trẻ không béo phì.

Việc nghiên cứu về vấn đề thừa dinh dưỡng cho thấy rằng giảm khẩu phần ăn cũng như lượng năng lượng đưa vào cơ thể có thể có tác động tích cực đáng kể lên sức khoẻ của bé trong một thời gian dài. Vì vậy, bạn hãy cân nhắc thật kỹ khi dự trữ các loại nước tăng lực và nước hoa quả cũng như bánh kẹo trong tủ lạnh.

Vấn đề cân nặng

Vấn đề cân nặng ngày càng nhận được sự quan tâm của các phương tiện truyền thông. Các số liệu cho thấy 20 – 25% trẻ em Úc bị thừa cân hoặc béo phì, và thường rơi vào độ tuổi 9 – 16 tuổi. Nguyên nhân béo phì ở tuổi thanh thiếu niên là do thiếu kiểm soát về chế độ ăn uống và luyện tập. Béo phì dễ gây ra các bệnh như cao huyết áp, mỡ trong máu, tiểu đường, ngưng thở khi ngủ, bệnh hen suyễn, và gan nhiễm mỡ.

Các nhóm thực phẩm:

Nhìn chung, các bé thích ăn các nhóm thực phẩm như cá, thịt và sữa. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý thêm một số nhóm thực phẩm khác ít được trẻ chú ý, cụ thể như sau:

Chất xơ: những năm gần đây chế độ ăn giàu chất xơ ngày càng được chú trọng hơn.

Các loại rau: Nếu bạn tính khoai tây là một loại rau thì chỉ 22% trẻ từ 4 – 8 tuổi ăn đủ lượng rau cần thiết cho một ngày (Nếu không tính khoai tây thì con số này giảm xuống chỉ còn 3% số trẻ em ăn đủ rau cần thiết trong ngày).

Trái cây: Chỉ có 1% trẻ ở độ tuổi từ 14 đến 16 tuổi tiêu thụ lượng trái cây khuyến cáo nên ăn trong ngày (không kể nước hoa quả).

Ngũ cốc: Rất ít trẻ em khi ăn đủ nhu cầu ngũ cốc cần thiết cho 1 ngày (3 đến 4 phần ăn trong 1 ngày). Thực tế, chỉ 20% trẻ em ở độ tuổi từ 4 – 8 tuổi đáp ứng được yêu cầu này.

Sự gia tăng và thiếu hụt dinh dưỡng ở trẻ em

Chất béo

Hàm lượng chất béo trẻ ăn hàng ngày chỉ ở trên mức gợi ý một chút.

Tuy nhiên, chất béo bão hoà hiện là kẻ thù chính của chúng ta và hiện đang cao hơn 4% so với mức chuẩn.

Canxi

Theo một nghiên cứu gần đây, trẻ em ở độ tuổi từ 2 đến 4 tuổi được cung cấp đầy đủ lượng canxi cần thiết cho mỗi ngày.

Tuy nhiên, trẻ ở độ tuổi từ 4 đến 8 tuổi, đặc biệt là các bé gái lại dễ bị thiếu hụt canxi cần thiết cho cơ thể. Theo khảo sát, 65% các bé trai và chỉ 45% các bé gái ở độ tuổi này được đáp ứng đủ nhu cầu Canxi cần thiết cho một ngày. Con số này lần lượt giảm xuống còn 50% và 11% đối với trẻ em ở độ tuổi 12 đến 13 tuổi. Điều này có lẽ một phần là do sự thay về thói quen ăn uống theo lứa tuổi. Lưu ý rằng ở độ tuổi dậy thì, nhu cầu về canxi rất quan trọng và cần thiết cho sự phát triển hệ xương trong suốt cuộc đời của trẻ nhỏ.

Sắt

Hầu hết 100% trẻ ở độ tuổi từ 2 – 8 tuổi đều có nhu cầu khá lớn về sắt để đáp ứng nhu cầu phát triển trung bình cho trẻ. Tuy vậy, vẫn có 11% bé gái ở độ tuổi từ 14 -16 tuổi không có đủ lượng sắt cần thiết cho một ngày. Trẻ em nữ ở độ tuổi vị thành niên khi bắt đầu có kinh nguyệt thì nhu cầu về sắt tăng cao (khoảng từ 8mg trên một ngày và cần đến 15 hoặc 18mg trên một ngày trong độ tuổi sinh con).

Muối

Nếu dựa vào thống kê ta sẽ thấy các bé ăn đủ lượng muối cần thiết cho một ngày. Tuy nhiên, trong thực tế các bé đang ăn quá lượng muối cần thiết. Tất cả các cuốn sách hướng dẫn ăn kiêng đều khuyên ta nên chọn ăn các loại thực phẩm có hàm lượng muối thấp. Tuy vậy, nếu so sánh với thực tế ta sẽ thấy các số liệu cho ta một kết quả rất khác và có rất ít các bé tiêu thụ các thực phẩm với hàm lượng muối thấp như khuyến cáo.

Nước

• Đối với trẻ từ 2 đến 4 tuổi, các thức uống như nước hoa quả, nước tăng lực cung cấp 25% tổng năng lượng.
• Một điều thú vị là trẻ chưa đến tuổi đi học lại uống khá nhiều các loại thức uống này. Bạn sẽ dễ dàng biết được thông tin trên qua các phương tiện thông tin đại chúng trong thời gian sắp tới. 12% năng lượng có được là từ các loại nước ngọt và thức uống không chứa cồn. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các loại thức uống kể trên, ước tính chỉ cần giảm được 10% năng lượng mà trẻ có được nhờ uống các loại nước kể trên cũng đã có thể tạo nên sự thay đổi đáng kể về tỉ lệ béo phì ở trẻ em.

Điều này có nghĩa là gì?

Đừng cảm thấy buồn phiền khi con bạn không chịu ăn rau, trái cây hoặc thịt. Điều này cũng rất phổ biến. Là cha mẹ chúng ta có vai trò định hướng cho trẻ trong việc điều chỉnh chế độ ăn hàng ngày.

Một cách đơn giản là chúng ta có thể chuẩn bị những thức ăn lành mạnh trong nhà và dần tập cho trẻ thói quen ăn uống khỏe mạnh, tránh dự trữ các loại kẹo, bánh, mứt… Cho đến khi, con bạn đến tuổi vị thành niên, bạn cũng vẫn cần phải kiểm soát chế độ ăn của chúng, nhất là khi ở nhà. Hãy bỏ thói quen thường xuyên dự trữ các loại kem, khoai tây chiên và bánh ngọt. Ngược lại, hãy để trái cây và các thực phẩm lành mạnh (như trái cây, yaua, bánh không đường, ít béo) ở nơi dễ lấy và khuyến khích trẻ ăn các thức ăn đó nhiều hơn.

Bạn sẽ tạo nên sự khác biệt rất lớn nếu hạn chế các thức uống có đường. Hãy nhớ rằng chỉ cần giảm 10% năng lượng tích luỹ từ thức ăn vặt cũng đã tạo nên sự khác biệt lớn đối với sức khoẻ và sự hình thành cơ thể trẻ.

Ngoài ra, bạn nên chung thủy với các chế độ ăn lành mạnh, hạn chế ăn quá nhiều các thức ăn có bao bì đóng gói đẹp mắt nhưng lại không bổ dưỡng.

Tóm lại, những nguyên tắc dinh dưỡng chung của trẻ thừa cân, béo phì là ăn đầy đủ chất dinh dưỡng trong ngày (tinh bột, đạm, béo, rau, quả ít ngọt). Tuy nhiên, nên hạn chế các thức ăn béo, ngọt, hạn chế ăn vặt và hạn chế ăn sau 7 giờ tối. Thức ăn nên luộc, hấp, nướng, kho thay cho chiên, xào nhiều dàu mỡ. Ngoài ra, hàng ngày nên cho các bé uống khoảng 400 ml sữa giàu canxi, ít béo, không đường nhằm giúp bé tăng trưởng chiều cao nhưng ít tăng cân nặng. Đồng thời, khuyến khích các bé vận động một giờ mỗi ngày như đi bộ, chạy xe đạp hay bơi lội để tăng cường sức khoẻ.

Thông tin trên đây được cung cấp bởi Leanne Cooper đến từ trung tâm dinh dưỡng và chăm sóc trẻ em. Leanne là một chuyên gia dinh dưỡng và là mẹ của 2 bé trai rất năng động.